Hartelijk welkom weer, het Fort is geopend. Ben je er ook bij geweest op 9 en 10 april? Toen hadden we de speciale eerste open dagen voor onze vrienden, businessleden en bondgenoten. En het was weer een heel geslaagd weekend. Door het lekkere zonnetje was het prachtig weer en er was veel belangstelling voor de onthulling van ons nieuwe logo, de verhalenvertellers en de toekomstplannen voor het Fort.
Maar we blijven nog even in 1861 – 1884 en we wandelen nu door de ruimtes 6 en 12 t/m 17 en uiteraard de trapopgang naar het terras. Ook deze keer weer met mooie foto’s ter verduidelijking van het verhaal. Hierbij dien ik te vermelden dat de bron van al deze informatie het Historisch bouwkundig rapport betreft, opgesteld door BBA, Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis v.o.f. te Utrecht, waarvoor dank.
Hierboven nogmaals de plattegrond van de kazerne zodat je weet waar we gebleven zijn. In de vorige editie gaf ik al aan dat de gele markeringen de ingehakte ramen uit 1884 voortellen en de blauwe markeringen zijn de doorgevoerde veranderingen uit 1884 die nu nog aanwezig zijn en de groene markeringen geven aan dat er wijzigingen in 1884 zijn geweest maar weer zijn verwijderd.
Ruimte 6 (gang)
Deze halfrond lopende gang is de toegang naar de ruimten in het westelijke deel van het bomvrije gebouw en wordt overkluisd door een rondgaand tongewelf. De ruimte is in opzet identiek aan ruimte 5, maar dan in spiegelbeeld uitgevoerd. Oorspronkelijk stonden de aangrenzende ruimten in open verbinding met deze gang. Bij de verbouwing van 1884 zijn in de meeste openingen scheidingsmuren met deuren geplaatst.
Ruimte 12 en 13 (Manschappen)
Deze vertrekken dienden als logies voor manschappen. Bij de verbouwing van 1884 zijn de schietgaten in de buitengevel, net als in de ruimtes 10 en 11, dichtgezet vanwege de toen aangebrachte aanaarding aan de buitenzijde. De vertrekken waren daardoor verstoken van daglicht of verse lucht. De doorgang naar de halfronde gang (ruimte 6) is open, die naar ruimte 4 is voorzien van een dubbele houten deur.
De zuidwand van ruimte 12 met drie schietgaten die nog hun originele kozijnen hebben. De schietgaten zijn aan de buitenzijde dichtgezet. Geheel links is het rookkanaal voor een kachel te zien.
Ruimte 13 is identiek van opzet als ruimte 12. Volgens de ontwerptekening uit 1883 zou er bij de verbouwing in 1884 geen deur worden geplaatst tussen deze ruimte en de halfronde gang (ruimte 6). Bouwsporen in de doorgang duiden er echter op dat in deze doorgang ooit wel een dubbele deur heeft gezeten. Wellicht is dit later gebeurd. Ook hier zijn de schietgaten in de buitengevel dichtgezet in 1884 vanwege de toen aangebrachte aarden wal aan de buitenkant. De doorgang naar ruimte 12 is open, die naar ruimte 16 is in 1884 dichtgezet maar later weer geopend.
Detail van de doorgang tussen ruimte 13 en de halfronde gang (ruimte 6). In de vloer is een hardstenen blok opgenomen ten behoeve van de sluiting van een dubbele deur. Dit geeft aan dat de doorgang ooit afsluitbaar is geweest.
Ruimte 14 (Keuken)
Hiervan zijn nog steeds leuke details zichtbaar in de kazerne. Bij de bouw ontsloot dit vertrek zowel de trap naar de bovenzijde van het gebouw als het vertrek met de privaten, de toiletten (ruimte 17). Bij de verbouwing van 1884 heeft men de doorgang naar de privaten dichtgezet ten gunste van een toegang buitenom. Dit was ook mogelijk omdat de gracht rondom de kazerne was dichtgegooid en dus waren de privaten van buitenaf benaderbaar. De vloer van de keuken is als cementdekvloer uitgevoerd, hetgeen verband zal houden met de functie als keuken. Tegen de westwand was een fornuis met wasemkap aangebracht. De sporen daarvan zijn in de vloer, het muurwerk en het gewelf te herkennen. De doorgangen naar de ruimten 4 en 15 zijn open. De doorgang naar de traptoren heeft een dubbele houten deur.
Overzicht van ruimte 14, gezien in de richting van de traptoren. Geheel links bevindt zich een in 1884 ingebroken venster, in het midden de met een dubbele deur afgesloten toegang naar de traptoren en rechts de dichtgezette doorgang naar de privaten. Het verlaagde plafond is van relatief recente datum.
Hierboven een overzicht van ruimte 14 richting de gang (ruimte 6). Oorspronkelijk was er een open doorgang tussen dit vertrek en de achterliggende gang. In 1884 is die opening dichtgezet met metselwerk en een venster.
De westwand van ruimte 14. Het pleisterwerk aan de onderzijde van de wand vormt een aftekening van het verdwenen fornuis. De rookgasafvoer ervan is midden op de foto te zien. Aan de bovenzijde is vlak onder het verlaagde plafond de afvoer van de wasemkap zichtbaar, met aan weerszijden een oog waaraan die wasemkap was bevestigd.
Ruimte 15 (Keuken)
Deze ruimte heeft, net als ruimte 14, ook een cementdekvloer. Dit zal verband houden met de functie als keuken. Tegen de beide lange wanden stonden grote fornuizen met wasemkappen. Die zijn niet meer aanwezig, maar de plaats en de grootte ervan zijn nog herkenbaar aan de sporen op vloer, muren en zoldering. In de zuidoosthoek bevindt zich nog de ten dele bewaard gebleven pomp met hardstenen waterbak. Die is te zien op onderstaande foto. De doorgangen naar de ruimten 14 en 16 zijn open.
Het muurwerk met kozijn en deur in de doorgang naar ruimte 6 is bij de verbouwing van 1884 geplaatst. Goed te zien is de anderhalf steens rondboog boven de doorgang, zoals die ook elders in het gebouw voorkomt.
De noordwand van ruimte 15. Zichtbaar zijn de sporen van één van de fornuizen. De aftekening daarvan op de wand is in de tekening in paars aangegeven. De contouren van de wasemkap is met geel aangegeven. De rookvang was bij het gewelf opgehangen aan enkele ijzeren ogen (A); de voorzijde van de kap hing aan drie ogen (B). In het muurwerk zijn verder twee afvoeren voor het fornuis te zien (C) en het rookkanaal van de wasemkap (D).
Zicht op de buitenwand van de keuken (ruimte 15). Bij de bouw in 1864 waren er drie schietgaten in de buitengevel aangebracht. De twee buitenste zijn in de tekening in paars aangegeven. Het schietgat in het midden is bij de verbouwing van 1884 vergroot tot een venster (rood ingekleurd). Een deel van de dagkant van het venster is het afgehakte oorspronkelijke metselwerk (B). Op de hoeken heeft men het metselwerk ingeboet om de oren van het kozijn te kunnen plaatsen (A). De twee buitenste schietgaten zijn dichtgezet bij de verbouwing in 1884. De ventilatieopening boven het venster hoort nog tot de oorspronkelijke opzet. De gele vlakken zijn de aftekeningen van de fornuizen. Geheel aan de onderzijde is nog net een klein deel van een rooster voor schrobwater zichtbaar (paars).
Ruimte 16 (magazijn)
Dit vertrek werd vanaf 1884 gebruikt als levensmiddelenmagazijn voor de keukens in de ruimten 14 en 15. Vanuit deze ruimte waren oorspronkelijk open doorgangen naar de ruimten 13 en 15. Die zijn in 1884 dichtgezet en later weer geopend.
Ook waren hier bij de bouw drie schietgaten voor geweer aangebracht. Bij de verbouwing van 1884 zijn deze door de aanaarding tegen de buitengevel geblokkeerd. Om het vertrek toch nog van enig daglicht te voorzien is het rechter schietgat vergroot tot een vensteropening die schuin omhoog loopt tot net boven het talud van de aanaarding aan de buitenzijde. Inmiddels is dit venster dichtgezet.
Hier zie je aan de buitenkant rechtsboven het schuine verkleuring het luik van het raam dat dicht gezet is.
Ruimte 17 (Privaat)
En dan het prachtige vertrek met de toiletten. Zo goed bewaard gebleven. De ruimte loopt rond om de bakstenen spil van de trap naar het dak. De onderzijde van de trap dekt de ruimte deels af. De bakstenen vloer is rondlopend uitgevoerd.
Oorspronkelijk was de ruimte toegankelijk vanuit ruimte 14 omdat de kazerne toen door een gracht was omgeven. Dat zal stankoverlast hebben gegeven naar de keuken maar een toegang van buitenaf was toen niet mogelijk. In 1884 kwam de functie van de kazerne te vervallen en werd de gracht gedempt. Om de stankoverlast te verminderen werd toen besloten om de privaten van buitenaf te kunnen betreden en de bestaande toegang werd dicht gezet.
Bij de privaten wordt er onderscheid gemaakt tussen officieren en manschappen. Voor de manschappen zijn 4 privaten naast elkaar in één ruimte geplaatst. Voor de officieren is er één afsluitbaar privaat. De deur is helaas niet meer aanwezig. Tussen de manschappenprivaten en het officiersprivaat staat nog altijd het oorspronkelijke gietijzeren urinoir. De inrichting van het privaat is in dit fort nog gaaf aanwezig, hetgeen doorgaans niet het geval is.
Ruimte 17. Links het officiersprivaat, dat door middel van een (verdwenen) deur kon worden afgesloten. Ernaast staat het gietijzeren urinoir. Op de foto rechts zijn vanaf het genoemde urinoir de vier door planken afgedekte manschappenurinoirs te zien. Ter plaatse van de verwijderde plank is de in gietijzer uitgevoerde privaatkoker nog aanwezig. Aan te nemen is dat ook de andere privaattrechters nog behouden zijn.
Ruimte 17. In het midden van de linker foto is de oorspronkelijke deuropening uit 1864 te zien. Deze is bij de verbouwing van 1884 dichtgezet en vervangen door de huidige toegang, waarvan links in beeld nog een deel van de dagkant te zien is. De foto rechts toont de centrale bakstenen kolom van de traptoren. Hierin is een druipkoker opgenomen, die het regenwater van de traptoren naar de cisterne onder ruimte 2 afvoert (zie nieuwsbrief van 01-10-21 – De bomvrije kazerne deel 1). De koker is hier zichtbaar via de inspectie-nis, waarvan de deur is verdwenen.
Ruimte 18 (trap)
De trapruimte verbindt de begane grond van het bomvrije gebouw vanuit ruimte 14 met de bovenzijde van het gebouw. De trapopgang is overwelfd met een tongewelf en voorzien van schietgaten voor geweer. In tegenstelling tot elders zijn hier geen schietgaten vergroot tot vensters.
En boven aangekomen tref je ons prachtige dakterras. Oorspronkelijk bevond zich hier de aarddekking van het gebouw. Deze aarddekking is in de loop der tijden enkele malen gewijzigd. Het ijzeren hekwerk langs de rand geeft de vorm van het verdwenen aardwerk aan.
Tot slot
We hebben nu alle ruimtes in de bomvrije kazerne bekeken. Nu gaan we naar buiten want daar is ook nog zoveel over de andere gebouwen en de geschiedenis van het Fort te vertellen.
In de volgende nieuwsbrief laat ik, naast de uitleg over het kruitmagazijn, ook oude foto’s zien van het leven op en rond het Fort.
Als je dit allemaal net zo interessant vindt als ik dan hoop ik dat je al vriend bent van het Fort en dat je nog vaak op bezoek komt. Tot de volgende keer.
Nog geen Vriend van Fort Buitensluis? Kijk dan even hier bij de sponsormogelijkheden.
Groetjes,
Janet
Gids Fort Buitensluis